Vraag en antwoord over opvang Oekraïense vluchtelingen, asielzoekers en statushouders in de gemeente Ouder-Amstel

Wat is het verschil tussen een (Oekraïense) vluchteling, een asielzoeker, een statushouder en een nieuwkomer?

Een vluchteling is volgens het internationale vluchtelingenverdrag iemand die in zijn herkomstland bang is voor vervolging op grond van ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep.

Oekraïense vluchtelingen hoeven geen asiel aan te vragen om voor opvang in aanmerking te komen. Het gaat om mensen met de Oekraïense nationaliteit en mensen met een andere nationaliteit, maar die wel vanwege de oorlog Oekraïne moesten ontvluchten. Vluchtelingen uit Oekraïne mogen in Nederland verblijven, werken, naar school en ontvangen leefgeld en vaak begeleiding.

Een asielzoeker is iemand die om uiteenlopende redenen zijn of haar herkomstland heeft verlaten om in een ander land bescherming te zoeken door asiel aan te vragen. Asielzoekers zijn mensen die in Nederland willen wonen. Zij melden zich aan bij het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) voor een asielprocedure, in Ter Apel en Schiphol. Zolang er geen beslissing over de asielaanvraag is, blijft deze persoon asielzoeker.

In Nederland gaat vervolgens de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) na of de asielzoeker erkend wordt als vluchteling. Daarbij wordt er gekeken of de asielzoeker gevaar loopt als hij of zij wordt teruggestuurd naar het herkomstland en dus bescherming nodig heeft. Niet iedere asielzoeker is dus een vluchteling.

Zodra een asielzoeker als vluchteling erkend is en in Nederland mag blijven, krijgt diegene een tijdelijke verblijfsvergunning voor een periode van vijf jaar.
Een vluchteling met een permanente verblijfsvergunning wordt een ‘statushouder’ genoemd. Zij starten met inburgering, integratie en het zoeken naar werk. In Ouder-Amstel wonen ze vooral in woningen, niet in een opvang.

Tot slot gebruiken we de term ‘nieuwkomer’. Nieuwkomers staan voor personen die niet in Nederland geboren zijn, maar hierheen zijn gekomen met als doel om voor langere tijd te blijven. De term omvat vluchtelingen, statushouders, en andere personen die naar Nederland zijn gekomen voor bijvoorbeeld gezinshereniging, studie of werk.

Wanneer mag een asielzoeker in Nederland blijven? 

Zie hiervoor: rijksoverheid.nl/onderwerpen/asielbeleid/vraag-en-antwoord.

Hoe komt het dat er een tekort is aan opvanglocaties voor asielzoekers in Nederland?

Dat heeft meerdere redenen. Ten eerste komt het door de instroom van nieuwe asielzoekers in ons land. Ten tweede stijgt het aantal benodigde opvangplekken doordat het veel gemeenten niet lukt om voldoende statushouders aan een woning te helpen. Daardoor verblijven zij noodgedwongen langer in de AZC’s en komen er geen plekken vrij voor nieuwe asielzoekers. In de derde plaats speelt ook de afhandeling van asielaanvragen door de IND een rol. Die duurt lang en daardoor neemt de verblijfsduur van asielzoekers in opvangcentra toe.

Wat is het COA?

COA staat voor het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers. Zij biedt in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid opvang aan asielzoekers die in Nederland zijn. 

Wat doet het COA precies?

Het COA is verantwoordelijk voor plaatsing en opvang van asielzoekers in opvanglocaties verspreid over heel Nederland, totdat over hun asielaanvraag is beslist. Op dit moment worden deze taken deels door de veiligheidsregio’s uitgevoerd omdat het COA kampt met een tekort aan personeel.

Wat is ‘de Spreidingswet’?

De overheid wil dat er voldoende opvangplekken zijn en dat het aantal asielzoekers eerlijk verdeeld wordt over de gemeenten in Nederland. Daarom is er een wet waarin gemeenten en provincies meer verantwoordelijkheden in de opvang van asielzoekers krijgen. Die wet trad op 1 februari 2024 in werking en heet de Spreidingswet. Doel van deze wet is om te komen tot voldoende opvangplekken en een evenwichtiger verdeling van asielopvang over provincies en gemeenten. Het creëren van opvangplekken voor vluchtelingen is niet meer vrijblijvend. Als een gemeente niet vrijwillig met een locatie komt, kan dit door de overheid worden opgelegd.

Wat betekent de Spreidingswet voor Ouder-Amstel?

Ouder-Amstel was ook voor het ingaan van de Spreidingswet van mening dat de overheid asielzoekers in Nederland fatsoenlijk moet opvangen. Zij vond en vindt dat ze daarin haar maatschappelijke verantwoordelijkheid moet nemen. De Spreidingswet heeft tot doel een eerlijker verdeling van opvang over Nederland en geeft gemeenten aantallen asielzoekers om op te vangen. Ouder-Amstel heeft de taak om 91 asielzoekers op te vangen, het liefst voor een periode van minimaal 5 jaar. De opvang van Oekraïense vluchtelingen telt hierin niet mee, en ook niet de noodopvang van asielzoekers in 2023.  

Om dit te kunnen realiseren laat het college van burgemeester en wethouders momenteel onderzoeken of er binnen Ouder-Amstel locaties zijn die geschikt zijn voor de opvang van asielzoekers. Uiteindelijk besluit de raad of in één van de locaties daadwerkelijk een azc komt. Dit besluit neemt zij na samenspraak met het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), mogelijke eigenaren van locaties, buurgemeenten én uiteraard met inwoners en ondernemers. 

Wat wordt bedoeld met taakstelling van de gemeente voor statushouders? 

De landelijke overheid bepaalt elk half jaar hoeveel statushouders gemeenten moeten huisvesten. Dit aantal staat in de taakstelling voor huisvesting vergunninghouders. De verdeling over gemeenten hangt af van hoeveel mensen er in een gemeente wonen. De taakstelling voor Ouder-Amstel voor het eerste half jaar van 2023 is 17. Dat kunnen ook minderjarige statushouders zijn. 

Welke vluchtelingen kunnen we in de opvang verwachten?

De gemeente vindt het belangrijk om een veilige opvang te creëren. In overleg met het COA wordt goed gekeken hoe dit kan worden georganiseerd. Aan de hand hiervan wordt gekeken welke vluchtelingen welke opvang zullen betrekken. 

Waar vind ik meer informatie over asielbeleid in Nederland?

Meer informatie over asielbeleid in Nederland vindt u op de website van de Rijksoverheid en de website van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Hoeveel Oekraïense vluchtelingen neemt Ouder-Amstel op? 

Op dit moment vangt Ouder-Amstel maximaal 220 vluchtelingen uit Oekraïne op in opvanglocatie Entrada 700 in Amsterdam-Duivendrecht. Ongeveer 10 vluchtelingen verblijven bij particulieren in de gemeente. 

Welke opvanglocaties zijn er momenteel in Ouder-Amstel en wat kunnen we in de toekomst verwachten? 

Op het bedrijventerrein Entrada in Duivendrecht is een kantoorpand, Entrada 700, verbouwd voor het opvangen van 220 vluchtelingen uit Oekraïne. In juni 2023 zijn de eerste vluchtelingen ingetrokken. De opvang is tot december 2025 beschikbaar. 

Op verzoek van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) heeft de gemeente Ouder-Amstel besloten om vanaf 24 mei 2024 30 meisjes in de leeftijd van 15 tot 18 jaar, of in officiële termen ‘vrouwelijke alleenreizende minderjarige vreemdelingen’ (amv’s), op te vangen in een gebouw van jeugdzorgorganisatie Levvel, aan de Rijksstraatweg 145 in Duivendrecht, voor een periode van drie tot maximaal vijf jaar.  

Voor de resterende 61 opvangplekken voor asielzoekers die de gemeente Ouder-Amstel vanuit de Spreidingswet moet realiseren, wordt op dit moment naar een oplossing gezocht. 

Hoe ziet die groep van 30 amv’s die bij  jeugdzorgorganisatie Levvel in Duivendrecht verblijven eruit?

De samenstelling van de groep amv’s wisselt geregeld om verschillende redenen. Zo gaan de meisjes als zij volwassen worden (18 jaar) naar een azc. Het kan ook zijn dat ze een verblijfsvergunning krijgen en statushouder worden met in principe recht op een reguliere kamer of woning. Ook hereniging met ouders en/of familie vindt soms plaats. 

De eerste groep zal naar verwachting bestaan uit 21 meisjes uit een andere amv opvang, in de leeftijd tussen de 15 en18 jaar. Ze komen overwegend uit Eritrea en Somalië. Daarnaast komen 9 meisjes direct uit het aanmeldcentrum in Ter Apel. Zij zijn tussen 13 en 18 jaar. 

Als de meisjes uitstromen, komen er weer nieuwe bij.

Gaat Ouder-Amstel ook asielzoekers opnemen vanwege de situatie in Ter Apel?

Om Ter Apel te ontlasten wordt overal in het land gekeken naar passende opvangplekken. De gemeente heeft hierin eerder haar verantwoordelijkheid genomen door in het voormalig schoolgebouw aan de Wenckebachweg 144 van februari tot augustus 2023 tijdelijk 250 asielzoekers op te vangen.  

Voor asielopvang voor langere tijd heeft de overheid de Spreidingswet in het leven geroepen. Het doel is om de opvang van asielzoekers gelijknamig over gemeenten te verdelen. Vanuit de Spreidingswet heeft de gemeente Ouder-Amstel een taakstelling voor de opvang van 91 asielzoekers vóór 1 juli 2025 voor minimaal 2 jaar, waaronder 9 amv’s. 

Kan Ouder-Amstel, net als in Albergen (gemeente Tubbergen), opeens verplicht worden een groot aantal asielzoekers op te nemen? 

Ja, de spreidingswet is vanaf 1 februari 2024 van kracht. Doel van deze wet is om te komen tot voldoende opvangplekken en een evenwichtiger verdeling van asielopvang over provincies en gemeenten. Provincies en gemeenten krijgen hierbij de ruimte voor oplossingen die werken in de lokale praktijk.  

Het creëren van opvangplekken voor vluchtelingen is niet meer vrijblijvend. Als een gemeente niet vrijwillig met een locatie komt, kan dit door de overheid worden opgelegd. Dat geldt dus ook voor Ouder-Amstel. Vanuit de Spreidingswet heeft de gemeente Ouder-Amstel een taakstelling voor de opvang van 91 asielzoekers vóór 1 juli 2025 voor minimaal 2 jaar, waaronder 9 amv’s. gezamenlijk waar ze de opvangplekken het beste organiseren.

Hoeveel statushouders heeft Ouder-Amstel?

Het precieze aantal statushouders dat in de gemeente woont is niet bekend, ook omdat statushouders mogen wonen waar ze willen. 
De taakstelling voor het huisvesten van statushouders wordt elk half jaar vastgesteld. In de afgelopen jaren lag de taakstelling voor Ouder-Amstel rond de 30 statushouders per jaar, inclusief minderjarige statushouders.

Bepaalt Ouder-Amstel het aantal extra vluchtelingen dat ze opneemt? 

Volgens landelijke afspraken vangt iedere veiligheidsregio 450 asielzoekers op. De gemeenten binnen de veiligheidsregio Amsterdam Amstelland, waar Ouder-Amstel onder valt, kijken gezamenlijk waar ze de opvangplekken het beste organiseren.

Zorgen deze extra locaties voor vertraging van de bouw van woningen in de gemeente?

Nee, het gaat bij de opvang van asielzoekers om een tijdelijke opvanglocatie voor maximaal vijf jaar. De opvanglocaties worden ingericht voor tijdelijk verblijf, niet om langere tijd te wonen.  

Zorgt Ouder-Amstel voor een vervangende locatie wanneer iemand een opvang moet verlaten?

Wanneer een vluchteling niet meer op een opvanglocatie kan wonen, is de landelijke overheid of het COA verantwoordelijk voor het vinden van een nieuwe opvanglocatie voor de vluchteling. 

Waar gaan de vluchtelingen heen als de opvang stopt?

Wanneer opvang eindigt zorgt het COA dat asielzoekers een nieuwe opvanglocatie krijgen. De veiligheidsregio zorgt dat de Oekraïners een nieuwe locatie krijgen.

Hoe lang kunnen vluchtelingen worden opgevangen op de huidige locaties?

De Oekraïense vluchtelingen die in Entrada 700 wonen, mogen hier tot 31 december 2025 blijven. 
 
De AMV’s die op de Rijksstraatweg 145 in Duivendrecht verblijven mogen hier minimaal tot 2026 blijven, en maximaal tot 2028. Zodra ze 18 jaar worden, stromen zij uit. Hiervoor stromen weer nieuwe 15 tot 18-jarige AMV’s in de plaats.  

Wie betaalt de kosten voor een transformatie van een gebouw naar opvanglocatie?

Het Rijk betaalt de kosten voor de transformatie.

Hoe lang kunnen vluchtelingen worden opgevangen op de huidige locaties?

De Oekraïense vluchtelingen die in Entrada 700 wonen, mogen hier tot 31 december 2025 blijven. 

Wat gebeurt er met een opvanglocatie als vluchtelingen terugkeren omdat het weer veilig is in hun land van herkomst?

Dat verschilt per gebouw en eigenaar. De vluchtelingen bouwen geen huurrechten op. Ze mogen dus niet in de opvanglocaties blijven. De opvang is tijdelijk en dat is ook vastgesteld in overeenkomsten tussen gemeente, eigenaren en huurders of gebruikers.
Zolang de opvanglocaties in gebruik zijn, worden de lege plekken opnieuw verdeeld. De veiligheidsregio verdeeld de plekken voor vluchtelingen uit Oekraïne. Het COA verdeelt de plekken voor vluchtelingen. 

Wie betaalt de kosten van de opvanglocatie?

De landelijke regering, in Den Haag, vergoedt alle kosten die gemeenten maken. De gemeente Ouder-Amstel krijgt hier extra geld voor van de landelijke regering.

Wie betaalt het ‘leefgeld’ van de vluchtelingen?

Het leefgeld van de vluchtelingen uit Oekraïne en asielzoekers betaalt de landelijke regering. Gemeente Ouder-Amstel krijgt hiervoor extra geld.

Wie betaalt de kosten van het inrichten c.q. aanpassen van een gebouw tot opvanglocatie?

De kosten van het inrichten en aanpassen van een gebouw tot opvanglocatie betaalt de landelijke regering aan de gemeente.

Hoe zit het met de veiligheid en beheer van de diverse locaties? 

Om te zorgen voor de veiligheid van bewoners, zijn de opvanglocaties alleen toegankelijk voor bewoners en werknemers van de opvang. 

Voor de dagelijkse begeleiding en ondersteuning werkt de gemeente met maatschappelijke organisaties. In Entrada 700 werkt de gemeente met Participe Amstelland.
Beveiligingsbedrijf VMB Security & Services verzorgt 24 uur per dag en zeven dagen per week de beveiliging in en rond het gebouw om de veiligheid van bewoners, gebruikers en de omgeving te waarborgen. Via het telefoonnummer 029-7581583 zijn ze 24/7 bereikbaar voor veiligheidssituaties die direct met de opvang te maken hebben. Voor acute situaties kunt u terecht bij 112 of belt u de politie op (0900) 8844.

Bij de opvang van 30 meisjes in het gebouw van jeugdzorgorganisatie Levvel, aan de Rijksstraatweg 145 in Duivendrecht, is er vanuit het COA 24/7 een beveiliger aanwezig. Het COA werkt samen met de politie, waaronder de wijkagenten. Van Levvel zijn 24/7 zorgmedewerkers of zorg-veiligheidsmedewerkers aanwezig. Het COA begeleidt de groep jonge vluchtelingen zeer intensief, 24 uur per dag.
De gemeente is aansprakelijk bij calamiteiten.

Hoe wordt de leefbaarheid en veiligheid van omwonenden gemonitord?

Ouder-Amstel zorgt continue dat de leefbaarheid en veiligheid bewaard blijft, in samenwerking met onder andere de politie, boa's, woningcorporatie Eigen Haard en buurtwerkers. 

Bij verdachte situaties wordt een boa ingeschakeld. Een boa (buitengewoon opsporingsambtenaar) is een ambtenaar met een specifieke opsporingsbevoegdheid. Dat houdt onder andere in dat hij/zij mag onderzoeken of er bepaalde strafbare feiten zijn gepleegd. Boa's mogen verdachten aanhouden, iemands identiteit controleren, processen-verbaal opmaken en boetes uitschrijven.

Waar kunnen de vluchtelingen terecht als ze zich onveilig voelen?

Bij de politie of de beheerder van de locatie, die expertise hebben op het gebied van onveilige situaties zoals huiselijk geweld en bijvoorbeeld mensenhandel. 

Waar kunnen omwonenden terecht als ze zich onveilig voelen?

Bij spoed en direct gevaar kunt u bellen met de politie 0900 – 8844. In andere gevallen de gemeente op telefoonnummer 020 – 496 21 21. Of e-mailen naar vluchtelingen@ouder-amstel.nl.

Wie is het aanspreekpunt voor klachten van overlast b.v. lawaai of afval?

Voor klachten rondom Entrada 700 is dit de zorgcoördinator van de begeleidende organisatie, Participe Amstelland. Deze is te bereiken via vluchtelingen@ouder-amstel.nl, of telefonisch via de gemeente op telefoonnummer 020 – 496 21 21.

Voor de opvanglocatie amv’s aan de Rijksstraatweg 145 is het COA verantwoordelijk. Wanneer de contactgegevens bekend zijn, delen wij deze hier. 

Gaan de politie en de boa’s extra rondes doen in de omgeving van een opvanglocatie?

Ja, als blijkt dat dit nodig is. Om onveilige situaties te voorkomen organiseert de gemeente een kennismaking tussen wijkagent, boa’s (buitengewoon opsporingsambtenaar), vluchtelingen en geïnteresseerde bewoners.

Mogen de vluchtelingen werken?

Vluchtelingen uit Oekraïne mogen arbeid in loondienst verrichten in Nederland zonder werkvergunning. De werkgever heeft wel een meldplicht. Asielzoekers mogen betaald werken zodra hun aanvraag 6 maanden in behandeling is.

Inwoners en organisaties als Coherente kunnen vluchtelingen ook helpen met een zinvolle dagbesteding, van taalles, sporten tot vrijwilligerswerk. 

Gaan de kinderen naar school?

Ja, kinderen van vluchtelingen in de basisschoolleeftijd gaan naar een taalklas mits daar plaats is. Anders wordt er gezocht naar een alternatief met vrijwilligers. Oudere kinderen gaan naar de internationale schakelklas (ISK) in het voortgezet onderwijs. Dit geldt ook voor de 30 AMV’s die op de Rijksstraatweg 145 in Duivendrecht verblijven.

Krijgen ze extra taallessen?

Ja, de nadruk van de taalklas en de internationale schakelklas (ISK) ligt op taalkennis (zowel basisschool leeftijd als voortgezet onderwijs), zodat de kinderen na een jaar in het reguliere onderwijs kunnen instromen als ze hier nog verblijven. 

Onderwijs aan nieuwkomers

In Nederland zijn er zowel basisscholen als middelbare scholen die kinderen die geen Nederlands spreken leren hoe het in Nederland werkt op school. Dit kunnen ook kinderen zijn die geen of weinig ervaring hebben met het Nederlandse onderwijs.

Wat gebeurt er als iemand vertrekt uit de opvanglocatie?

Voor Oekraïense vluchtelingen geldt dat zijn/haar plek vrijkomt en de veiligheidsregio vervolgens nieuwe vluchtelingen plaatst. Voor asielzoekers coördineert de veiligheidsregio dit, samen met het COA. Dit geldt ook voor de 30 AMV’s die in Duivendrecht verblijven.

Ontvangen de vluchtelingen uit Oekraïne een uitkering?

Ze ontvangen leefgeld, wat de gemeente uitbetaalt maar door het rijk wordt gefinancierd. Verder hebben ze geen recht op uitkeringen. Gaan deze vluchtelingen werken dan stopt de leefgeldregeling. 

Het leefgeld bestaat uit 205 euro voor voedsel en 55 euro voor kleding en andere persoonlijke spullen per persoon per maand. Daarnaast hebben vluchtelingen die bij gastgezinnen verblijven ook recht op een bijdrage voor woonkosten.

Ontvangen asielzoekers een uitkering?

De asielzoekers ontvangen leefgeld van het COA. In de noodopvang is dit niet het geval. Het COA is bezig met een regeling om leefgeld uit te keren, zodat zij bijvoorbeeld voor zichzelf kunnen koken.  

Moeten vluchtelingen uit Oekraïne zich inschrijven in de gemeente?

Ja, dat moeten ze. Dit is nodig om leefgeld te kunnen uitbetalen. 

Moeten asielzoekers zich inschrijven in de gemeente?

Nee, dat hoeft niet. Maar om te kunnen werken hebben zij een BSN (Burgerservicenummer) nodig. Normaal gesproken kunnen asielzoekers vanaf 6 maanden na hun asielaanvraag via de IND een BSN aanvragen. Door achterstanden lukt dit nu niet. Daarom worden de asielzoekers toch in de gemeente ingeschreven zo lang zij in de opvang verblijven. 

Zijn vluchtelingen uit Oekraïne verzekerd voor medische kosten?

Ja. De vluchtelingen ontvangen zorg uit het basispakket van zorgverzekeringen. Extra kosten zoals mondzorg, acute pijnklachten, anticonceptie en abortuszorg worden door het rijk vergoed. 

Zijn asielzoekers verzekerd voor medische kosten? 

Ja. Asielzoekers kunnen een beroep doen op zorg via Gezondheidszorg Asielzoekers (GZA). Mondzorg bij acute pijnklachten maakt daar onderdeel van uit.

Welke gemeenten maken deel uit van de Veiligheidsregio (Amsterdam-Amstelland)?

Aalsmeer, Amstelveen, Amsterdam, Uithoorn, Diemen en Ouder-Amstel.

Hoe is de samenwerking met de veiligheidsregio geregeld? 

De burgemeester zit in het bestuur van de veiligheidsregio. Ambtenaren overleggen wekelijks met de veiligheidsregio. Daar wisselen ze vooral kennis en ervaring uit, en maken wederzijdse afspraken over bijvoorbeeld welke gemeente wanneer en hoe lang welke vluchtelingen opvangt. 

Wat doet de gemeente Amsterdam?

Gemeente Ouder-Amstel huurt Entrada 700 van de gemeente Amsterdam. Amsterdam coördineerde de verbouwing.